Ημερολόγιο

 

Το παραδοσιακό Ελληνικό ημερολόγιο βασίζεται εδώ και χιλιάδες χρόνια στο σύστημα μετρήσεως του χρόνου με βάση τα ουράνια φαινόμενα της Σελήνης και του Ηλίου και μονάδες μέτρησης το έτος, τον μήνα και την ημέρα. Ως έτος καθορίζεται ο πλήρης κύκλος από μια εποχή έως την επόμενη ίδια εποχή, π.χ. από χειμώνα έως τον επόμενο χειμώνα. Το φαινόμενο αυτό εξηγείται από την περιστροφή της Γης γύρω από τον Ήλιο. Το έτος αποτελείται από σεληνιακούς μήνες, δηλαδή διαστήματα που κατά τη διάρκειά τους παρατηρούμε πλήρεις φάσεις της Σελήνης (νέα Σελήνη – Πανσέληνο – νέα Σελήνη). Το φαινόμενο αυτό οφείλεται στην περιστροφή της Σελήνης γύρω από τη Γη. Επίσης, η περίοδος των τεσσάρων ετών μεταξύ δύο διαδοχικών τελέσεων των Ολυμπιακών Αγώνων ονομάζεται Ολυμπιάδα, με αρχή την παραδοσιακά ορισμένη ημερομηνία των πρώτων ολυμπιακών αγώνων του 776. Η ημέρα καθορίζεται ως το διάστημα της εναλλαγής ηλιακού φωτός - σκότους. Το φαινόμενο αυτό οφείλεται στην περιστροφή της Γης γύρω από τον άξονά της.

 

Η πρώτη ημέρα κάθε μήνα, η νουμηνία ή πρωτομηνιά όπως είναι γνωστή σήμερα, σηματοδοτείται από την εμφάνιση της νέας σελήνης.

Κατ’ αυτόν τον τρόπο, στο παραδοσιακό ημερολόγιο η «ημέρα» ξεκινάει με την εμφάνιση της σελήνης, οπότε ορίζεται από το διάστημα μεταξύ δύο διαδοχικών ηλιακών δύσεων.

Οι σεληνιακοί μήνες έχουν εναλλάξ 30 ημέρες οι μισοί και 29 οι υπόλοιποι, και ονομάζονται πλήρεις και κοίλοι αντίστοιχα. Έκαστος μήνας χωρίζεται σε τρεις περιόδους ή τρία δεκαήμερα. Στο πρώτο 10ήμερο οι ημέρες ονομάζονται 1η Ισταμένου, 2α Ισταμένου κλπ. Στο δεύτερο 10ήμερο οι ημέρες ονομάζονται 1η Μεσούντος, 2α Μεσούντος κλπ. και στο τρίτο 10ήμερο οι ημέρες ονομάζονται 10η Λήγοντος, 9η Λήγοντος κτλ. δηλαδή ακολουθείται αντίστροφη μέτρηση . Λόγω της διαφοράς του σεληνιακού έτους με το ηλιακό, με το πρώτο να υπολείπεται 11 περίπου ημέρες, και για να μη μετατοπίζονται οι εποχές λόγω του σφάλματος που δημιουργείται, παρεμβάλλεται εμβόλιμος μήνας.

Για τον ακριβή υπολογισμό του ελληνικού ημερολογίου, χρησιμοποιούμε επιπλέον ως χαρακτηριστικά σημεία τις φάσεις του Ηλίου, δηλαδή τα Ηλιοστάσια και τις Ισημερίες. Ως σημείο αναφοράς και αφετηρία για τον υπολογισμό του ημερολογίου, χρησιμοποιούμε και σήμερα τη μέθοδο των προγόνων. Αντλούμε τις σχετικές πληροφορίες από το Αττικό Ημερολόγιο, καθότι οι πηγές που έχουν διασωθεί σχετικά με αυτό είναι οι πληρέστερες όλων των υπολοίπων.

 

Το Αττικό Ημερολόγιο έχει ως βάση της αφετηρίας του το φαινόμενο του Θερινού Ηλιοστάσιου. Με την πρώτη νέα Σελήνη μετά το Θερινό Ηλιοστάσιο, το οποίο λαμβάνει χώρα από την 21η έως την 23η Ιουλίου, ξεκινά ο πρώτος σεληνιακός μήνας του έτους, ο Εκατομβαιών στην περίπτωση της Αττικής. Όπως προαναφέραμε, για την απαραίτητη διόρθωση του σφάλματος των 11 ημερών καθ' έτος, παρεμβάλλεται εμβόλιμος μήνας στα έτη 3/5/8 κάθε δύο διαδοχικών Ολυμπιάδων. Στην περίπτωση της Αττικής, αυτός ο μήνας είναι ο Ποσειδεών Β', κατά τον οποίο δεν τελούνται εορτές.

Συνοψίζοντας, η χρήση του σταθερού φαινομένου του Ηλιοστασίου, το οποίο συμβαίνει την ίδια χρονική περίοδο κάθε έτος, εξασφαλίζει την ακρίβεια έναρξης του πρώτου μήνα του έτους, ενώ παράλληλα η ορατή νέα Σελήνη χρησιμοποιείται για τον υπολογισμό των ημερών και των μηνών, επομένως και των εορτών μας.

 

Σεληνιακοί Μήνες

Στον παρακάτω πίνακα εμφανίζονται οι Σεληνιακοί μήνες με την Αττική ονομασία τους και την αντιστοίχηση των φάσεων της Σελήνης με τα ονόματα των ηλιακών μηνών που χρησιμοποιούμε σήμερα.

 

1ος Εκατομβαιών Σελήνη Ιουλίου
2ος Μεταγειτνιών Σελήνη Αυγούστου
3ος Βοηδρομιών Σελήνη Σεπτεμβρίου
4ος Πυανεψιών Σελήνη Οκτωβρίου
5ος Μαιμακτηριών Σελήνη Νοεμβρίου
6ος Ποσειδεών Σελήνη Δεκεμβρίου
7ος Γαμηλιών Σελήνη Ιανουαρίου
8ος Ανθεστηριών Σελήνη Φεβρουαρίου
9ος Ελαφηβολιών Σελήνη Μαρτίου
10ος Μουνιχιών Σελήνη Απριλίου
11ος Θαργηλιών Σελήνη Μαΐου
12ος Σκιροφοριών Σελήνη Ιουνίου

 

Ιερές Ημέρες

Σύμφωνα με την παράδοση, κατά τη διάρκεια κάθε μήνα υπάρχουν συγκεκριμένες ημέρες που είναι αφιερωμένες σε θεούς, οι λεγόμενες Ιερές ημέρες . Εκτός των ημερών αυτών, υπάρχουν και οι δυσοίωνες, κατά τις οποίες δεν τελούνται ιερουργίες και αποφεύγονται μερικές άλλες ασχολίες .

Οι Ιερές και δυσοίωνες ημέρες είναι οι εξής:

 

Πρώτο δεκαήμερο

Νουμηνία (πρώτη ισταμένου): Αφιερωμένη στον Απόλλωνα Νουμήνιο, στην Αρτέμιδα Νουμηνία, στον Δία, στον Ερμή, στην Ήρα, στην Εκάτη και τους οικιακούς θεούς
Δευτέρα Ισταμένου: Αφιερωμένη στον αγαθό Δαίμων και σε όλους τους Ήρωες και δαίμονες
Τρίτη Ισταμένου (Τριτομηνίς): Αφιερωμένη στην Αθηνά και τις Χάριτες
Τετράς Ισταμένου: Αφιερωμένη στον Ηρακλή, στον Ερμή και την Αφροδίτη
Πέμπτη Ισταμένου: Αφιερωμένη στον Όρκο και τις Ερινύες - δυσοίωνη
Έκτη Ισταμένου: Αφιερωμένη στην Αρτέμιδα
Εβδόμη Ισταμένου: Αφιερωμένη στον Απόλλωνα
Ογδόη Ισταμένου: Αφιερωμένη στον Ποσειδώνα και τον Θησέα
Ενάτη Ισταμένου: Αφιερωμένη στις Μούσες, τον Ήλιο και τη Ρέα
Δεκάτη Ισταμένου

 

Δεύτερο δεκαήμερο

Πρώτη Μεσούντος: Ευνοϊκή για αγροτικές εργασίες
Δευτέρα Μεσούντος
Τρίτη Μεσούντος
Τετάρτη Μεσούντος
Πέμπτη Μεσούντος - Πανσέληνος: Αφιερωμένη στην Αθηνά
Έκτη Μεσούντος: Αφιερωμένη στην Αρτέμιδα.
Ογδόη Μεσούντος: Αφιερωμένη σε καθαρμούς και αποτροπαϊκές τελετές
Ενάτη Μεσούντος: Αφιερωμένη σε καθαρμούς και αποτροπαϊκές τελετές
Εικοστή

 

Τρίτο δεκαήμερο

Το τρίτο δεκαήμερο στην αρχαιότητα το υπολόγιζαν μετρώντας τις ημέρες ανάποδα, δηλαδή Ενάτη, Ογδόη κτλ.

Ενάτη Φθίνοντος: Ιερή για την Αθηνά
Ογδόη Φθίνοντος: Ιερή για την Αθηνά
Εβδόμη Φθίνοντος
Έκτη Φθίνοντος
Πέμπτη Φθίνοντος: Δυσοίωνη
Τετάρτη Φθίνοντος: Δυσοίωνη
Τρίτη Φθίνοντος: Δυσοίωνη αλλά και Ιερή για την Αθηνά
Δευτέρα Φθίνοντος: Δυσοίωνη
Πρώτη Φθίνοντος: Δυσοίωνη
Τριακάς: Δημητριάς - Δείπνα Εκάτης
Ένη και νέα σε περίπτωση κοίλου μήνα, δηλαδή μήνα με 29 ημέρες - Δείπνα Εκάτης